Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne - czym jest?

Artykuły publikowane na naszej stronie najczęściej dotyczą ubezpieczeń dla konsumentów i (nieco rzadziej) ubezpieczeń biznesowych. Czasem poruszamy również tematy związane z rynkiem ubezpieczeń (np. kwestie motoryzacyjne). Zdecydowaliśmy się też publikować artykuły odpowiadające na pytania powiązane z ubezpieczeniami społecznymi. Są to kwestie budzące duże zainteresowanie, o czym świadczy chociażby niedawno poruszany temat renty wdowiej. Zainteresowanie wzbudza również inny temat, jakim jest świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli. Postanowiliśmy zatem bliżej przyjrzeć się temu świadczeniu i odpowiedzieć na kilka pytań (np. „Świadczenie kompensacyjne - co to jest?”, „Świadczenie kompensacyjne a odprawa - czy przysługuje?” oraz „Świadczenie kompensacyjne a emerytura - jakie zasady?”).

ZUS: świadczenie kompensacyjne pod warunkami

Na wstępie warto wyjaśnić, że nauczycielskie świadczenie kompensacyjne to opcja przedemerytalna dla pedagogów, którą reguluje nie tylko ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504, z późn. zm.). Oprócz ustawy o emeryturach i rentach z FUS ważna jest ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 245). Zakład Ubezpieczeń Społecznych przypomina, że taki rodzaj wcześniejszej emerytury dla nauczycieli przysługuje po spełnieniu określonych warunków.

Obecne przepisy wskazują na cztery główne warunki, z których spełnieniem jest związane nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Chodzi o:

• zatrudnienie bezpośrednio przed złożeniem wniosku o świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli jako nauczyciel, wychowawca lub inny pedagog (np. w takich placówkach jak: publiczne i niepubliczne przedszkola, publiczne i niepubliczne szkoły z wyjątkiem niepublicznych szkół nieposiadających uprawnień szkoły publicznej, publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii i specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze)
• posiadanie przez nauczyciela co najmniej trzydziestu lat stażu, czyli okresów składkowych i nieskładkowych, przy czym wymagane jest co najmniej 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze wynoszącym minimum 50% obowiązkowego wymiaru zajęć
• rozwiązanie na wniosek nauczyciela stosunku pracy lub jego wygaśnięcie
• ukończenie przez nauczyciela określonego wieku (mężczyźni: co najmniej 61 lat - w latach 2025–2026, przynajmniej 62 lata - w latach 2027–2028, co najmniej 63 lata - w latach 2029–2030, przynajmniej 64 lata - w latach 2031–2032, kobiety: co najmniej 56 lat - w latach 2025–2026, przynajmniej 57 lat - w latach 2027–2028, co najmniej 58 lat - w latach 2029–2030, przynajmniej 59 lat - w latach 2031–2032)

Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego powstaje w dniu spełnienia wszystkich powyższych warunków, ale jednocześnie nie wcześniej niż od miesiąca złożenia odpowiedniego wniosku (wniosku o świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli ENSK wraz z załącznikami – np. informacją o okresach składkowych i nieskładkowych). Prawo do świadczenia kompensacyjnego jest tymczasowe. Ustaje ono przed dniem uzyskania prawa do emerytury (w tym wcześniejszej), a także w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego (65 lat/60 lat). Nauczycielowi przechodzącemu na świadczenie kompensacyjne przysługuje odprawa emerytalna, co potwierdza artykuł 87 Karty Nauczyciela.

Świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli – ile wynosi?

Poza tematem uprawnień do świadczenia kompensacyjnego, równie ważną kwestią wydaje się wysokość takiego świadczenia. Kwota nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego wynika z podzielenia dwóch składników. Pierwszy to suma zwaloryzowanych składek emerytalnych oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Wspomnianą sumę dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat (drugi składnik).

Kalkulacja wysokości, jaką ma świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli zależy również od tego, czy dana osoba oszczędzała w OFE. Niezależnie od wyniku obliczeń, świadczenie kompensacyjne nie może być mniejsze niż najniższa emerytura. Korzystne dla nauczycieli jest również to, że po przejściu na emeryturę ZUS nie obniży podstawy obliczenia emerytury o sumę pobranych wcześniej świadczeń. Osoby zainteresowane szacunkowym wyliczeniem wysokości świadczenia kompensacyjnego oraz odpowiedzią na pytanie, kiedy najlepiej przejść na świadczenie kompensacyjne, powinny kontaktować się z pracownikami ZUS.

Świadczenie kompensacyjne – jakie zmiany są planowane?

W nawiązaniu do opisywanego wyżej tematu, warto zasygnalizować możliwość zmiany zasad, na jakich przyznawane jest świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli. Mianowicie, w kwietniu 2025 roku pojawiły się informacje o prawdopodobnych zmianach przepisów regulujących świadczenie kompensacyjne. Chodzi o rozwiązania, które przewiduje Projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (numer projektu: UD199).

Jedną ze zmian planowanych przez rząd jest rozszerzenie uprawnień do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego na wszystkie grupy nauczycieli podlegających przepisom ustawy – Karta Nauczyciela. Taka zmiana oznaczałaby nabycie praw do opisywanego świadczenia między innymi przez osoby zatrudnione w bibliotekach pedagogicznych, placówkach artystycznych oraz centrach kształcenia zawodowego i branżowych centrach umiejętności.