Pierwszeństwo - tramwaj jest zawsze uprzywilejowany?

Wielu kursantów prawa jazdy może być zadowolonych z tego, że nie zdają egzaminu w miastach posiadających trakcję tramwajową. Trudno bowiem zaprzeczyć, że obecność tramwajów komplikuje zasady ruchu drogowego. Jednak spora część kierowców z mniejszych ośrodków miejskich wcześniej czy później musi jechać do miasta, gdzie poruszają się tramwaje. Takie osoby, które zdawały prawo jazdy na przykład kilkanaście lat wcześniej, mogą mieć pytania dotyczące na przykład tego, czy tramwaj ma zawsze pierwszeństwo na skrzyżowaniu lub czy tramwaj ma pierwszeństwo na rondzie. Postanowiliśmy odpowiedzieć na te oraz inne pytania odwołując się wprost do kodeksu drogowego. Nasza analiza może być przydatna nie tylko dla osób, które zapomniały już zasady ruchu drogowego związane z uprzywilejowaniem tramwajów.

Drogowe pierwszeństwo: tramwaj posiada je na mocy ustawy

Jeżeli chodzi o pytania związane z zasadami ruchu drogowego, to w odpowiedzi warto zawsze odwołać się do ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 1997 nr 98 poz. 602) zwanej potocznie kodeksem drogowym. Ten akt prawny zawiera bowiem informacje „z pierwszej ręki”, które niestety bywają zniekształcane lub uogólniane przez autorów niektórych artykułów dostępnych w Internecie. Prawo o ruchu drogowym definiuje tramwaj jako zasilany energią elektryczną pojazd przeznaczony do przewozu osób lub rzeczy, który porusza się po szynach na drogach publicznych. W kodeksie drogowym znajdziemy też przepisy, które przyznają pierwszeństwo pojazdowi szynowemu spełniającemu definicję tramwaju.

Artykuł 25 kodeksu drogowego wskazuje na ważny wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą na skrzyżowaniu równorzędnym (bez znaków drogowych i sygnalizacji świetlnej) należy ustąpić pierwszeństwa pojazdowi nadjeżdżającemu z prawej strony i dodatkowo także jadącemu z kierunku przeciwnego na wprost lub skręcającemu w prawo jeżeli samemu skręca się w lewo. Wspomnianej zasady nie stosujemy do pojazdu szynowego. Zgodnie z przepisami, tramwaj na skrzyżowaniu równorzędnym posiada pierwszeństwo w stosunku do innych pojazdów i to niezależnie od strony, z której nadjeżdża. Taka sama zasada pierwszeństwa tramwaju znajduje zastosowanie również jeśli kierunki ruchu przecinają się poza skrzyżowaniem.

Piesi oraz ich pierwszeństwo: tramwaj stanowi wyjątek?

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden szczegółowy przepis dotyczący pierwszeństwa dla tramwajów. Mianowicie, jeśli do przejścia dla pieszych bez sygnalizacji podjeżdża tramwaj, pierwszeństwo pieszego wchodzącego na pasy jako domyślna zasada nie obowiązuje. Artykuł 13 ustęp 1a prawa o ruchu drogowym wskazuje, że: „Pieszy znajdujący się na przejściu dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem. Pieszy wchodzący na przejście dla pieszych posiada pierwszeństwo przed pojazdem, ale z wyłączeniem tramwaju”. Aktualne przepisy wskazują, że obowiązek ustąpienia pierwszeństwa pieszym przez tramwaj dotyczy jedynie pieszych, którzy już znajdują się na torowisku. Opisywane wyżej rozwiązanie wprowadzono ze względu na specyfikę tramwaju, który jak wiadomo hamuje wolno (zobacz: M. Burtowy, Nowe obowiązki pieszych oraz kierujących pojazdami, LEX/el. 2021).

Artykuł 26 ustęp 1a prawa o ruchu drogowym korespondujący z wcześniej omawianym przepisem (art. 13 ust. 1a) wskazuje, że motorniczy zbliżając się do przejścia dla pieszych powinien zachować szczególną ostrożność, zmniejszyć prędkość i ustąpić pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na przejściu. Pamiętajmy, że powyższe zasady związane z pierwszeństwem tramwaju przed pieszym dopiero wchodzącym na pasy mają zastosowanie dla przejść, na których nie występuje sygnalizacja świetlna. Jeżeli została bowiem zainstalowana sygnalizacja, to zarówno pieszy, jak i motorniczy otrzymuje odpowiednie sygnały świetlne.

Kiedy tramwaj nie ma pierwszeństwa, czyli wyjątki od reguły

W ramach podsumowania, warto zwrócić uwagę na sytuacje, kiedy tramwaj nie ma pierwszeństwa względem innych pojazdów pomimo opisywanego wcześniej wyłączenia pojazdu szynowego od zastosowania zasady prawej ręki. Rozstrzygając kto ma pierwszeństwo (tramwaj czy samochód), trzeba pamiętać o następujących sytuacjach, w których zasada pierwszeństwa tramwaju nie występuje:

• tramwaj porusza się drogą podporządkowaną i musi przestrzegać znaku B-20 „Stop” lub A-7 „Ustąp pierwszeństwa”
• tramwaj stosuje się do sygnału światła czerwonego nadawanego przez sygnalizator podstawowy S-1
• skręcający tramwaj może opuścić skrzyżowanie o ruchu kierowanym sygnałami świetlnymi pod warunkiem ustąpienia pierwszeństwa pojazdom poruszającym się na wprost (tej zasady nie stosuje się na skrzyżowaniu o ruchu okrężnym oznaczonym znakami C-12 - zobacz: paragraf 95 ustęp 4 Rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych)
• tramwaj ustępuje pierwszeństwa uczestnikom ruchu, dla których nadawany jest sygnał zielony na sygnalizatorze kierunkowym „bezkolizyjnym” S-3
• tramwaj opuszczając zajezdnię lub pętlę musi ustąpić pierwszeństwa pojazdom poruszającym się po jezdni

W praktyce kierowcy powinni zachować szczególną ostrożność nawet wtedy, gdy teoretycznie posiadają pierwszeństwo przed tramwajem. Taki pojazd szynowy ma bowiem bardzo długą drogę hamowania, a jego masa stwarza wielkie zagrożenie w razie kolizji z samochodem.