Strefa czystego transportu w Warszawie i Polsce: co warto wiedzieć?

W ostatnim czasie mamy do czynienia z wieloma kontrowersjami, które dotyczą rozwiązań określanych jako proekologiczne. Dyrektywa budynkowa, system opłat od emisji ETS 2 oraz strefa czystego transportu - to najważniejsze przykłady szeroko dyskutowanych zmian prawnych. Dziś przyglądamy się trzeciemu spośród tych rozwiązań, bo wiedza na temat stref czystego transportu nie jest jeszcze powszechna albo dość często wydaje się tylko powierzchowna. Nasz artykuł nie tylko odpowiada na pytanie, gdzie są strefy czystego transportu w Polsce, ale również rozwiewa wiele wątpliwości związanych z takim rozwiązaniem prawnym. Nie zapominajmy bowiem, że strefa czystego transportu w Polsce to przede wszystkim pewien mechanizm prawny.

Strefa czystego transportu: co to za nowość i co mówi prawo?

Skoro strefa czystego transportu jest (tak jak powiedzieliśmy przed chwilą) przede wszystkim rozwiązaniem prawnym, to warto poznać formalne podstawy jego funkcjonowania. Kluczowe znaczenie mają artykuły 39 oraz 40 ustawy z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz.U. 2018 poz. 317). Te przepisy wskazują, że na terenie gminy można ustanowić strefę czystego transportu w celu ograniczenia negatywnego wpływu zanieczyszczeń na środowisko naturalne oraz ludzi. Na obszarze takiej strefy obowiązuje zakaz wjazdu pojazdów samochodowych (w rozumieniu kodeksu drogowego) innych niż:

• pojazdy elektryczne
• pojazdy napędzane wodorem
• pojazdy napędzane gazem ziemnym
• pozostałe pojazdy wyłączone z zakazu na podstawie uchwały rady gminy

Zakaz wjazdu na mocy ustawy nie obejmuje między innymi pojazdów służb mundurowych oraz karetek pogotowia. Strefa czystego transportu jest ustanawiana przez radę gminy poprzez uchwałę - na czas nieokreślony lub określony, lecz nie krótszy niż 5 lat. Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych wskazuje dodatkowo, że przez okres nie dłuższy niż 3 lata (od ustanowienia strefy czystego transportu), wjazd pojazdów objętych zakazem może być dopuszczalny w godzinach od 9:00 do 17:00 pod warunkiem wniesienia opłaty. Mowa o kwocie nie większej niż 2,50 zł za godzinę (stawka jednorazowa) lub 500 zł (stawka abonamentowa za jeden miesiąc). Wpływy z opłat powinny posłużyć między innymi do finansowania modernizacji transportu zbiorowego.

Strefa czystego transportu: jakie auta mogą wjeżdżać?

W kontekście stref czystego transportu internauci często zadają takie pytania jak na przykład „Strefa czystego transportu - jakie auta mogą wjechać?” lub „Strefa czystego transportu Warszawa - jakie samochody wykluczone?”. Analiza przepisów wskazuje, że odpowiedź na pytanie o pojazdy wykluczone ze strefy czystego transportu zależy po prostu od zasad przyjętych przez lokalny samorząd. Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych mówi, że zwolnienie z zakazu wjazdu bezwarunkowo dotyczy tylko pojazdów napędzanych prądem, wodorem, gazem ziemnym oraz niektórych pojazdów spełniających specjalne funkcje (m.in. radiowozów i karetek). Ewentualne zwolnienia z zakazu wjazdu dla innych samochodów określa rada gminy.

Strefa czystego transportu w Warszawie: jakie samochody wjadą?

Strefa czystego transportu w Warszawie to dobry przykład swobody, jaką na podstawie ustawy posiadają samorządy. Władze stołecznego miasta postanowiły bowiem stopniowo wykluczać kolejne pojazdy samochodowe z możliwości wjazdu do ścisłego centrum. Mowa o obszarze obejmującym większość Śródmieścia i fragmenty otaczających je dzielnic. Od 1 lipca 2024 r. pojazdy wjeżdżające do warszawskiej strefy czystego transportu muszą spełniać następujące warunki:

• norma Euro 2 lub data produkcji nie wcześniejsza niż 1997 r. - auta z silnikiem benzynowym (w tym napędzane LPG)
• norma Euro 4 lub data produkcji nie wcześniejsza niż 2005 r. - auta z silnikiem Diesla (w tym napędzane LPG)
• od 1 stycznia 2026 r. strefa czystego transportu w Warszawie będzie dostępna dla samochodów, które:
• spełniają normę Euro 3 lub mają datę produkcji nie wcześniejszą niż 2000 r. - auta z silnikiem benzynowym (w tym napędzane LPG)
• spełniają normę Euro 5 lub mają datę produkcji nie wcześniejszą niż 2009 r. - auta z silnikiem Diesla (w tym napędzane LPG)

Osoby mieszkające w Warszawie i płacące tam podatki nie muszą się stosować do powyższych obostrzeń w stosunku do pojazdów stanowiących ich własność przed 1 stycznia 2024 r. Tacy warszawiacy muszą zwracać uwagę dopiero na zmianę obowiązującą od początku 2028 roku, kiedy stołeczna strefa czystego transportu zostanie zamknięta dla pojazdów nie spełniających następujących wymagań:

• norma Euro 4 lub data produkcji nie wcześniejsza niż 2005 r. - auta z silnikiem benzynowym (w tym napędzane LPG)
• norma Euro 6 lub data produkcji nie wcześniejsza niż 2014 r. - auta z silnikiem Diesla (w tym napędzane LPG)

Strefa czystego transportu w Warszawie będzie jeszcze bardziej wymagająca dla samochodów od 2030 r. oraz 2032 r. Wszystkich tych zmian nie muszą obawiać się osoby, które w 2023 r. ukończyły 70 rok życia i wykorzystują jako kierowca/pasażer i zarazem właściciel/współwłaściciel starszy samochód nabyty przed 1 stycznia 2024 r. Takim osobom nie grozi mandat (500 zł) za nieuprawniony wjazd do stołecznej strefy czystego transportu. Sankcji nie muszą się też obawiać właściciele pojazdów samochodowych historycznych.

Gdzie są strefy czystego transportu (poza Warszawą)?

Warszawa to pierwsze polskie miasto, gdzie pojawiła się strefa czystego transportu. Można przypuszczać, że za pewien czas stolica nie będzie już samotnym pionierem. Pod koniec czerwca 2024 r. rzecznik Ministerstwa Klimatu i Środowiska poinformował bowiem, że trwają prace nad przepisami zmuszającymi do wprowadzenia stref czystego transportu przez te miasta liczące powyżej 100 000 mieszkańców, które notują ponadnormatywne stężenie dwutlenku azotu (NO2). Poza Warszawą ten problem dotyczył w 2023 r. Krakowa, Wrocławia oraz Katowic.